Anistazuna eta ilustrazioa: Nork bere burua ezagutu lerro artean
Orain nola jaiotzen garen pentsatzen hasten bagara, saihestezina da zalantzan jartzea. Zein da gure adimenaren eta nortasunaren egoera? Filosofiaren historian inoiz planteatu den mihise zuri hori al da? Bizirik irautera bultzatzen gaituzten instintu multzo bat besterik ez gara, eta hortik eraikitzen dugu geure burua? Gizarteak zenbateraino moldatzen gaitu zerbait zehatz bihurtzeko? Zer gertatzen da gizarteak nahi duen hori ez baldin bada ni naizena? Zer gertatzen da sistemak ez baldin bazuen nire existentzia espero eta kontuan hartu?
Beti bizi izan naiz Bartzelonako hiri periferiko bateko auzo periferiko batean. Izan nintekeen “ni” gehiena urtebete baino ez nuenean izan zela sentitzen dut, eta hori nire familia beti oso intrusiboa izan ez zelako nire nortasunaren garapenari dagokionez. Baina laster iritsi zen eskola-aldia.
Eskolara zoazenean, bada halako indar bat, komuna izatera behartzen zaituena; ez dizu uzten helburu komuna ez den beste inondik nabarmentzen: graduatu, probetxuzko etorkizuna izateko. Hezkuntza-sistemak, zuzenean edo zeharka, gizabanako erabilgarri bihurtzen ditu pertsonak gizartearentzat, bestela baztertu egiten zaituzte.
Bullyinga ez dute ikasleek soilik egiten; irakasleek indar erabakigarria dute pertsona bat baztertua edo onartua izan dadin. Esan dezagun nire ikastetxean ez zela guztiz ondo egin. Gogoan ditut irakasleekin izandako bi pasadizo; orain, denboraren ikuspegiarekin, nire prestakuntzaren parte izan zirela sentitzen dut, eta ez zen ikasgaien zerrendan esplizituki sartuta zegoen zerbait.
Zortzi bat urterekin, aurretik marraztu nuen haur bat koloreztatzen ari nintzen. Haurra tonu marroiekin margotzen ari nintzen. Ordura arte ez zitzaidan deigarria egiten pertsona arrazializatu bat ikustea, oso ohikoa zen nire auzoan; dirudienez, oso auzo desberdina zen ikastetxeko jendearen eta nire irakaslearen auzoen aldean, eta nire marrazkia ikustean, irakasleak esan zidan jendea “haragi-kolorekoa” zela, ez kolore marroikoa.
Eta “haragi kolorea” esanez, almendra koloreaz ari zela, zortzi urterekin ulertu ezin nituen gauza asko esaten ari zitzaidan. Bera zen autoritate irudia: nire lagun guztiak almendra kolorekoak ziren, ni almendra kolorekoa nintzen, telebistako jendea almendra kolorekoa zen, nire familia almendra kolorekoa zen… Hala ere, urte batzuk geroago, berez munduaren aurkakoa den etapa horretan sartzen zarenean, hamabost edo hamasei urterekin, berriro konturatu nintzen mundu guztia ez dela almendra kolorekoa, irakasleak aipatzen zuen “haragi kolorea” milaka tonuko sorta bat zela berez, hura pribilegioaren koloreaz mintzatzen zela. Almendra kolorekoa izateak, papera bezain zuria, ateak irekiko dizkizu.
Gogoan dudan beste pasadizoa hamabi urterekin izan zen, ikastetxe horretan hori ere, baina hazkundearen beste garai batean. Han hasia nintzen prepuberraren beroak izaten. Pentsatu nuen ideia ona izango zela, historia klase aspergarri baten erdian, gizon biluzi bat marrazten hastea liburuaren. kontrazalean. Jakina, edertasun-kanonak nire izaeran sartuta, jaun bat marraztu nuen matrailezur karratu batekin, ibaian arropa garbitzeko ohol bat bezalako abdominalak, intxaurrak irekitzeko moduko bularraldeak, eta zakila eta barrabilak ondo zintzilik.
Nire irakasleak ikusi zuenean, ea normala iruditzen zitzaidan galdetu zidan, ea etxean ere hori egiten nuen, ea ez zidan lotsarik ematen. Eta, egia esan, ordura arte ez zidan ematen. Zigorra jaso nuen eta patiorik gabe egon nintzen egun hartan. Eta, gainera, ikasi nuen: sexua txarra, biluztasuna txarra eta genitalak txarrak.
Garai hartan, ama eta aita hasiak ziren ohartzen lotsa genuela biluztasunagatik, nola estali eta ezkutatu genbiltzala, aurretik horrelako erreakziorik inoiz izan ez bagenuen ere. Ez zen gertaera hori izan nire baitan biluztasunaren eta sexualitatearen pertzepzio okerra sortu zuen bakarra. Ziur ehunka daudela, baina hori oso agerikoa izan zen.
Bi oroitzapen horiek balio jakin batzuk dituen gizarte batek bere belaunaldi zaharren bidez berriei inposatzen dizkiela erakusten duten adibide argiak dira. Ez da beharrezkoa zigorraren bidez izatea jaun biluziaren marrazkiaren kasuan bezala, haur bat marrazteko orduan kolore bat eta ez beste bat erabiltzeko gomendioa bezain sotila izan daiteke; edo “mutilek ez dute negar egiten” gozo eta maitagarri bat.
Zortea izan nuen beti etxean askatasun osoz izan ahal izateko tenplu bat eduki nuelako, non gauzak neure erara ikusi ahal izan nituen, inork niri muga tradizionalik jarri gabe; nire nortasuna eratzeko tenplu bat, korrontearen kontra ere. Sirenatxoa izan nintekeen, eta gero T-Rex bat. Hori beti islatu zen egiten nituen marrazkietan; etxeak agertzen ziren beti, eta batzuetan etxe horiek pertsonatzat hartuko ez genituzkeen pertsonaienak ziren, robot bat adibidez. Inork ulertzen ez zuen robot bat eta izateko aukera ematen zion bere robot-etxea. Mundu guztiak merezi duen leku seguru hori adierazteko modu bat zen.
Zabaltasun eta askatasun osoz hazi eta izan ahal izateko espazio hori.
Derrigorrezko bigarren hezkuntza amaitu nuenean, hamabost urte inguru nituela, deseraikitze prozesu bati aurre egin behar izan nion. Prozesu asko alderantzikatu, adierazten eta egiten dudana naizenarekin bat etor daitezen.
Neure burua identifikatzeko oharkabean jarraitu nuela —eta jarraitzen dudala— sentitzen dudan prozesu bat dago, eta horretan performatzen dut, talka egiten dut, analisia egiten dut eta berpiztu egiten naiz. Tximeleta batek hegan egiten duen (performatu egiten duen) eta noizbait hegoak galtzen dituen (talka egiten duen), krisalida bihurtzen den (analisia egiten duen), eta hegal berriekin eta lehenago bizitakoaren oroimen osoarekin berriro jaiotzen den ziklo infinitu bat bezalako zerbait.
Performatzea munduarekin gure niaren bidez elkarreragiteko modua da. Nola erreakzionatzen dugun, nor garen egoera batzuetan edo besteetan, non deseroso gauden eta non aurkitzen dugun etxea edo familia dei dezakegun erosotasun hori. Nola, gure gorputzaren, hizkuntzaren eta janzkeraren bidez adierazten dugun moduarekin, erreakzionatzen dugun eta inguruneari erreakzionarazten diogun.
Talka egitea inguruak edo gure pertsonak berak performance horrekin eroso sentitzeari uzten dion unea da.
Aldaketa intimoa eta pribatua izan daiteke, aldaketarako ezinbesteko premia baten antzekoa; edo ingurunearen erreakzio batek —negatiboa eskuarki— eragin dezake, pertsona-talde batekin izandako esperientzia txar baten edo iruzkin batzuen ondorioz.
Analizatzea introspekzio bat hasi, sendatu, behatu eta amaitzen duguneko prozesua da. Zer atera da gaizki? Zerk sentiarazten nau hobeto? Nor naiz? Nolakoa naiz? Zer adieraz dezaket? Nola babes naiteke? Espazio oso beharrezkoa, ez dioguna beti eskaintzen geure buruari eta geure indibidualtasunerako eta gizarte-biziraupenerako baino ez dena. Nola moldatzen naiz naizena alde batera utzi gabe?
Berpiztu egiten gara analisi horretan punturen batean ondorio bat ateratzen dugunean. Hegoak berriro zabaltzen ditugu, geure burua erakusten eta performatzen dugu. “Ni”-ago gara berriz talka egin arte.
Prozesu hori behin eta berriz errepikatzen da, aldaketa gehiagorekin edo gutxiagorekin, gizarte-esparru eta -zirkulu batean edo batzuetan. Prozesu hori guztia konplikatu egiten da zure identitateak erreferenterik ez duenean. Identitate ez bitar batek —ez gizon ez emakume gisa identifikatzen ez dena eta bi puntu horien artean generoaren espektroko punturen batean kokatzen denak— sistema antolatu batek eman ditzakeen erraztasunetatik kanpo dagoen bilaketa bat hasten du. Nire erreferenteak ez daude ez liburuetan, ez filmetan, ez telebistan, ez egunkarietan, ez marrazkietan, ez eta kaleetan ere, bilatu egin behar dira. Inork ez du horretaz hitz egiten, mundu guztia gizona edo emakumea da. Genero bitarra mendebaldeko gizartearen oinarrietako bat da, eta gauza gehiegi eraikitzen ditu horretan oinarrituta.
Generoa onartzea berehalako zerbait da gure buruetan. Ez dakigu norbaiten izena, ez adina, ez lana, ez gustuak; baina beti —edo ia beti— onar dezakegu mutila edo neska den. Binarismo sistematiko hori alde batera uztea erronka bat da, are sistema horretan identifikatzen ez den batentzat ere.
Nortasun ez bitar batek zalantzan jartzen ditu gizarte-eraikuntzetan domino efektua dakarten gauzak. Pertsona ez bitar batek zalantzan jartzen ditu are jendearekin harremanak izateko modua eta harreman horien izenak ere. Izan al daiteke bitarra ez den pertsona heterosexuala edo homosexuala bi kontzeptu horien definizioa bitarra izanik? —kontrako generoarekiko hetero erakarpena, erakarpen homosexuala genero berarekiko—. Zein da pertsona ez-bitar baten kontrako generoa? Senti daiteke erakarpena soilik bitarrak ez diren pertsonenganako?
Erreferente faltaren eta eraiki ahal izateko oinarriak sortu behar izatearen ondorioz, zis-hetero normatiboak ez diren identitateen hazkundea kaotikoa eta desordenatua da. Tekla guztiak jo behar dira nire nota zein den ikusteko; eta askotan egokitzen da inoiz entzun ez diren notak jotzen dituzten teklak eraikitzea.
Zorte eta pribilegio asko izan nituen pertsona sortzaile eta millennial gisa. Sortzaile gisa, beti izan dudalako sortzeko, marrazteko eta idazteko askatasuna. Neure burua ezagutzeko prozesu sortzaile horiek aurrera eramatea ahalbidetzen zidaten baliabideak nituen eskura. Beti buruan izan dudan kaos hori pixka bat ordenatzen zen berari buruz idazten edo marrazten nuen bakoitzean.
Millenniala nintzenez, nortasunaren garapen eta bilaketa kontzienteko prozesu hori hasi zenetik, askotan egiten nuenarekin identifikatzen ziren ehunka pertsonarekin konektatzen ninduten sare sozialetara sarbidea izan nuen. Beti arriskutsuak zirela deskribatu zizkidaten lekuetan jendea ezagutzen nuen, eta nik bizi izandakoaren erreferente bihurtzen ziren. Horrela istorio berriak aurkitzen nituen, nire nortasuna ulertzeko eta ordenatzeko.
Ilustrazioak kontzeptu oso konplexuak sinplifikatzeko aukera ematen du, eta eskuragarriago egiten du hasieran arrotzegi iruditzen zitzaigun zerbaitekiko enpatia.
Sare sozialek eduki hori guztia jende askoren eskura egotea ahalbidetu dute. Pertsona askok beren balentriak azalduz hutsera jauzi egin zuten beste batzuengan erreferenteak aurkitu eta haiekin identifikatu izana. Mundu irekia dira, onerako edo txarrerako, eta horietan edonork azal dezake bere bizitza eta erakutsi aurre egin behar diegun arazo sozialak eta sistema-arazoak.
Mother of Queerrekin hasi nintzenean, sentitu nuen hura egunkari pertsonal bat besterik ez zela, nire analisi eta marra mentalak kanporatzeko leku bat. Denbora gutxian, jende gehiago identifikatzen zen tokia bihurtu zen, bakardadea ere partekatua zen eta hazkunde-prozesuren bat hasten zuen jendeak beste pertsona batzuek pistarik gabe eraiki behar izan zituzten tekla horiek aurkitzen zituen. Espazio seguru horiek komunitateetan eraikiz, non inork zu seinalatu gabe existitu ahal izan.
Askotan gorroto-mezuak jasotzen ditut, are, besterik gabe, sareetan dabiltzan trollenak ere. Baina pisu handieneko mezuak eta ugarienak positiboak dira, batzuetan sentitzen dugun bakardade hau ez dela uste genuen bezain betiko esaten digutenak:
